Podczas niedawnego spotkania konsorcjum DUST w Katowicach zorganizowaliśmy forum propagujące promowanie polityki sprawiedliwej transformacji w śląskich regionach węglowych. Dyskusja toczyła się w języku polskim z udziałem przedstawicieli różnych zainteresowanych stron: lokalnych urzędów miast, polskich przedsiębiorstw górniczych, związków zawodowych górników i lokalnych organizacji pozarządowych współpracujących ze społecznościami. W uwagach skupiono się na decyzjach rządu o zamknięciu ostatniej kopalni z końcem 2025 r., przy planowanym procesie wyjścia, mającym na celu zapewnienie niezbędnego przygotowania społeczno-gospodarczego. Podczas sesji podzielono się wieloma perspektywami, podkreślając kluczowe zaangażowanie społeczności i ich przedstawicieli w opracowywanie polityki. Wzmocnienie pozycji, które szanuje tożsamość regionalną i koncentruje się na opracowywaniu wspólnych wizji przyszłości, jest kluczem do sprawiedliwej i konstruktywnej transformacji.
Podczas dynamicznej i czasami wzruszającej dyskusji podzielono się wieloma przemyśleniami i punktami widzenia. Poniżej podsumowano niektóre kluczowe punkty rozmowy.
Rzeczywiste koszty transformacji: ekonomia i kultura
Oczekiwane efekty są centralnym punktem wszystkich dyskusji na temat transformacji w regionie. Dyskutowano, że na poziomie decyzyjnym większość rozważań skupia się na kosztach ekonomicznych. Dla wielu panelistów jest to kluczowa kwestia, a niektórzy twierdzą, że w wyniku tego rodzaju zmian w zakresie zrównoważonego rozwoju oczekuje się, że 70 000 osób straci pracę. Ponieważ branża ta jest głównym pracodawcą w Europie Wschodniej, pojawia się pytanie, co stanie się z dużymi grupami ludności w przypadku zamknięcia zakładów. Przedstawiciele organizacji pozarządowych na Śląsku uważają, że może to popchnąć ostatnio bezrobotnych w stronę bardziej skrajnej reprezentacji politycznej. Wiele osób nie rozumie pilności zmian, a proces transformacji w zakresie odporności nie jest przygotowany, aby odpowiedzieć na proste pytanie, co stanie się z nimi i ich rodzinami. Może to prowadzić do wsparcia wielu partii politycznych, które odrzucają kompleksową politykę klimatyczną mającą na celu ochronę źródeł utrzymania. A jeśli nic się nie zmieni, jakie będą koszty? Przedstawiciele lokalnych ratuszów przypomnieli panelowi o zamknięciu szkół w 2020 r. ze względu na szkodliwe zanieczyszczenie powietrza. Dalsze istnienie szkodliwych gałęzi przemysłu należy również uznać za niezrównoważone z punktu widzenia zdrowia lokalnego środowiska i lokalnej ludności. Dla wielu członków panelu kwestia zmian jest kwestią dziedzictwa. Górnictwo na Śląsku jest kamieniem węgielnym lokalnej kultury. Nagłe zamknięcie kopalń w regionie zrodzi pytania wykraczające poza to, co zrobić z pozostałościami przemysłu ciężkiego. zagrozi dziedzictwu kulturowemu i strukturom społecznym wszystkich ludzi zależnych od górnictwa w regionie.
Wnioski z poprzednich zamknięć firm
Dla wielu uczestników panelu głównym tematem tego, co może się wydarzyć w wyniku tej transformacji, było zamknięcie innych kopalń i innych sektorów przemysłu w regionie z różnych powodów. Decydenci grupy zastanawiali się, jak niewiele wsparcia gospodarczego zapewniono podczas poprzednich zamknięć kopalń, zwłaszcza na obszarach przekwalifikowania w mniejszych miastach. Argumentowali, że w ośrodkach Katowic powinno być inaczej, wskazując zwłaszcza na wsparcie uczelni, wyrażali jednak obawy, jak mogłoby to wyglądać w innych mniejszych miastach regionu. Niezwykle istotne jest, aby przedstawiciele związków zawodowych górników zastanowili się nad tym, jak przebiegały poprzednie zamknięcia. W innych przypadkach zamykanie zakładów przemysłowych doprowadziło do szybkiej utraty miejsc pracy, co doprowadziło do zatracenia sensu życia na dotkniętych terenach i w efekcie do wzrostu przestępczości. Przywrócenie społeczności i możliwości na tych terenach zajmie dużo czasu, co podkreśla potrzebę odpowiedniego przygotowania przy zamykaniu kopalń na Śląsku.
Dla kogo przeznaczone są zmiany w zakresie zrównoważonego rozwoju?
Ponieważ stawka jest tak wysoka w kontekście zmieniających się branż na Śląsku, w trakcie dyskusji panelowej nieuchronnie pojawiły się szersze pytania. Pojawiły się pytania przedstawicieli górnictwa o to, dla kogo tak naprawdę przeznaczone jest to przejście. Dla wielu panelistów transformacja oznacza dekarbonizację gospodarki, co społeczności lokalne postrzegają jako skutek wpływu na środowisko, przedstawianego w mediach jako odległy świat. Bliżej domu konsekwencje mogą być mniej jasne, ponieważ jest mało czasu na zrozumienie składu różnych obszarów lokalnych i różnych doświadczeń związanych z przemianami. Urzędnicy związkowi skomentowali, jak wielu górników czuje się jak zwierzęta i jest wykorzystywanych jako obiekty testowe w eksperymentach medycznych, nie wiedząc, jak może wyglądać ich przyszłość. Przedstawiciele samorządów lokalnych uczestniczący w panelu potwierdzili, że transformacja musi mieć charakter włączający, zwłaszcza biorąc pod uwagę dostępność alternatywnych technologii, które zastąpią szkodliwe gałęzie przemysłu. W wielu odpowiedziach stwierdzono jednak, że kluczowi aktorzy nie są zaangażowani we wdrażanie polityki przejściowej. Spółki wydobywcze nie mają prawa do funduszy przejściowych, a ich pomysły na reformę przemysłu są rzadko słyszane. Największe polskie związki zawodowe w ogóle nie uczestniczą w rozmowach przejściowych i twierdzą, że nie zgadzają się na całkowite zamknięcie kopalń. Dla niektórych panelistów jest to dyskusja o czasie i kwestionują gotowość Polski jako narodu do rezygnacji z węgla z dnia na dzień.
Stan uczestnictwa na Śląsku
Pomimo tych, którzy mogą się z tym nie zgodzić, przemiany w regionie postępują i istnieje ogromne zapotrzebowanie na skuteczne procesy konsultacji i uczestnictwa. W panelu pojawiły się pytania o to, kto powinien być zaangażowany w to zaangażowanie, wykraczające poza te znane już władzom lokalnym. Wiele osób, których zmiany dotkną, nie ma odpowiedniej reprezentacji, a niektórzy podkreślali znaczenie opracowania odpowiednich narzędzi do lokalizowania tych grup i nawiązywania z nimi kontaktu. Urzędnicy samorządu lokalnego stwierdzili, że dobrze rozumieją, co oznacza zaangażowanie społeczności, i wdrożyli solidne systemy docierania do odbiorców. Podobnie przedstawiciele organizacji pozarządowych wskazali, że sami mieszkańcy mają wiedzę na temat tego, jak zreformować świadczenie usług, ale mogą brakować im umiejętności poruszania się w złożonym krajobrazie zmieniających się polityk. Poświęcenie czasu na umożliwienie społecznościom samodzielnego reprezentowania siebie może być sposobem na wzmocnienie głosów osób dotkniętych zmianami w zakresie zrównoważonego rozwoju. Niektórzy paneliści sugerowali, że to wsparcie i poszerzanie możliwości oddolnych w nowych gałęziach przemysłu doprowadzi do tego, że społeczności samodzielnie odejdą od węgla, ale musi istnieć wiedza i potencjał. Pozostaje jednak kwestia zainteresowania społeczności procesami partycypacyjnymi. Przedstawiciele władz lokalnych zwrócili uwagę, że zainteresowanie uczestników procesami konsultacyjnymi było niskie, a ludność bardziej obawiała się już widocznych skutków dla ich życia, takich jak powódź, niż zmian, których doświadczy dopiero w przyszłości. Nieodpowiednie systemy informacyjne i brak prognoz na przyszłość mogą prowadzić do większego zamieszania, ponieważ obywatele przedstawiają własne oczekiwania, zamiast spotykać się z decydentami, aby zrozumieć, co może się zmienić i jak się przygotować. Istotą projektu DUST jest opracowanie jasnych i skutecznych metod osiągnięcia tego celu, aby uniknąć (jak to ujął jeden z uczestników) „złych rad, które są gorsze niż brak porad”.
Dyskusja panelowa na spotkaniu naszego konsorcjum w Katowicach uwydatniła mozaikę tożsamości, historii, doświadczeń i perspektyw dotyczących przejścia do zrównoważonego rozwoju na Śląsku. Zainspirowały one partnerów projektu do ciężkiej pracy nad opracowaniem skutecznych strategii łączących społeczności i decydentów oraz promujących polityki terytorialne opracowane wspólnie z najmniej zaangażowanymi społecznościami. Śledź nas w mediach społecznościowych, aby być na bieżąco z rozwojem projektu i przeglądaj nasze regionalne strony ze studiami przypadków, aby zobaczyć, co dzieje się w Twojej okolicy.